/ O gradu još iz pera biblijskog proroka Jezekilja /

.

ואבוא אל הגולה תל אביב הישבים אל נהר כבר ואשר המה
יושבים שם ואשב שם שבעת ימים משמים בתוכם

Jezekilj 3:15

Prva fotografija nastala na temeljima novog grada, Tel Aviva, 11. aprila 1909. godine (Avraham Soskin)

Pre više od jednog veka, pre 115 godina, 66 jevrejskih porodica našlo se u pustinjskim dinama Bliskog istoka na mestu na kojem će, ubrzo, nići čitav jedan novi grad, danas veliki i urbani – Tel Aviv (תל אביב). Podizanje Tel Aviva označilo je uspostavljanje prve moderne naseobina na području tadašnje britanske kolonije, a nakon konačnog sloma Otomanskog carstva koje je gospodarilo tom regijom dugi niz vekova. Lutrijom su izvučene, iz ljuštura školjki sa obale Sredozemnog mora (Jam ha’tihon, הים התיכון), i podeljene buduće parcele među okupljenim porodicama čime je otpočelo pisanje nove stranice istorije Jevrejskog naroda i to nigde drugde do na prostoru svojih praotaca (Avot, אבות), biblijske obećane zemlje (ha’arec ha’muvtahat, הארץ המובטחת).

Ovo je priča o čudesnom rođenju grada…

Grada o kojem je govorio još čuveni biblijski prorok Jezekilj (Jehzekel, יחזקאל).

Lociran na obali Mediterana i s populacijom od blizu 450.000 žitelja Tel Aviv danas predstavlja finansijski i tehnološki centar Izraela, te je poznat i kao Silikon vadi (Silicijumska dolina, סיליקון ואדי), baš poput one u Sjedinjenim Državama – Silicon Valley CA, US. Ujedno, on je i drugi grad po veličini i broju stanovnika u modernom Izraelu (Medinat Jisrael, מדינת ישראל), odmah uz prestonicu i glavni grad Jerusalim (Jerušalajim, ירושלים). No, grad je, baš kao što i vidimo na uvodnoj fotografiji, zvanično osnovan 1909. godine na periferiji drevnog grada Jafe (Jafo, יפו), te zbog toga je često i danas nazivan Tel Aviv-Jafo תל אביב-יפו; na arapskom تَلّ أَبِيب, ili samo Jafa يَافَا. Treba reći da je Jafa u prošlim vremenima bila izuzetno važno lučko mesto na tom prostoru, s Neve Cedekom (Prebivalištem pravde, נווה צדק) kao najstarijim delom Jafe još od perioda pre 1886. godine. Svakako ovo područje obiluje i drugim daleko starijim i očuvanim zapisima još iz perioda bronzanog doba, dok najstarija arheološka nalazišta datiraju iz perioda 7.500 godina pre nove ere.

Takođe, zapisi o naseobini na području Jafe nalaze se u i drevnim Egipatskim spisima, kao i u jevrejskoj Bibliji, TaNaHu (תנ”ך).

Ime grada u prevodu znači – prolećno brdo, odnosno brdo (tel, תל) proleća (aviv, אביב), iako je sâmo uzvišenje na kojem se nalazi grad sačinjeno uglavnom od pustinjskog peska. Treba podvući kako simbolika proleća u nazivu nedvosmisleno upućuje na ideju o obnavljanju i povratku Jevrejskog naroda u zemlju meda i mleka (el erec zavat halav u’dvaš, אל־ארץ זבת חלב ודבש), ali drugim delom i na delimično veštački stvoreno uzvišenje, odnosno brdo nastalo kroz postepenu akumulaciju različitih nivoa koje su za sobom ostavljale mnogobrojne druge civilizacije, smenjujući se jedna za drugom kroz vreme, gradeći strukture sebi svojstvene.

One day, it was in 1909, I was roaming with the camera in one hand and the tripod on my other arm, on my way from a walk through the sand dunes of what is today Tel Aviv to Jaffa. Where the Herzliah Gymnasium once stood I saw a group of people who had assembled for a housing plot lottery.

Although I was the only photographer in the area, the organizers hadn’t seen fit to invite me, and it was only by chance that this historic event was immortalized for the next generations.

– Avraham Soskin

Tel Aviv 1911.

Ali vratimo se početku.

Tog 11. aprila 1909. godine 66 okupljenih porodica (jišuv, ישוב‎) bilo je na ovom mestu samo s jednim i jedinim ciljem: da udare temlje (još) jednog novog poglavlja, svežeg početka, pa se ovaj datum i zvanično uzima za dan osnivanje grada Tel Aviva. Lutriju podele pustinjskih parcela organizovao Akiva Arije Vajs (עקיבא אריה ויס), predsednik tadašnjeg udruženja graditelja, po struci čuveni arhitekta i gradski planer, a po gorućoj pasiji istaknuti cionista, poreklom iz daleke i hladne Belorusije.

On je sakupio 120 morskih školjki, unutar kojih su, potom, bila ubačena numerisana imena svih prisutnih porodica i podela tog do tada pustog i nenaseljenog zemljišta počela je da biva parcelisana i dodeljivana za igradnju prvih objekata. Brojeve su izvlačili jedan dečak i jedna devojčica, a ceo događaj dokumentovao je fotograf Avraham Soskin (אברהם סוסקין) čije fotografije i vidite u ovom članku.

Odmah zatim, već tokom naredne godine, bile su izgrađene i prve ulice grada Tel Aviva.

Hronološki, ali i po značaju znamenitih Jevreja, one su nazvane sledećim imenima:

· הרצל Hercl

· אחד העם Ahad Ha’am

· יהודה בן שמואל הלוי Jehuda Halevi

· משה לייב לילינבלום Moše Lejb Lilienblum

· רוטשילד Rotšild

Himna, Ha’Tikva התקווה

Moderni naziv grada koji je usvojen za konačni potekao je iz utopijskog književnog dela, tada već po viziji i delima uveliko čuvenog i verovatno najzaslužnijeg među svima drugima Teodora Hercla (בנימין זאב תאודור הרצל) i njegovoj knjizi ”Stara-Nova zemlja” (Altneuland, אלטנוילנד) iz 1902. godine, koju je sa nemačkog preveo Nahum Sokolov (נחום סוקולוב) i na hebrejskom jeziku priredio pod nazivom ”Tel Aviv”. Naziv je varijacija na ime Mesopotamskog lokaliteta blizu nekadašnjeg Vavilona (Bavel, בבל), Tel Abib (תל אביב), a o kojem je prorok Jezekilj (Jehzekel, יחזקאל) pisao u stihu 3:15, čijim citiranjem je i započet ovaj tekst. Treba naglasiti da je prvobitni naziv ove novoosnovane naseobine bio je Ahuzat bajit (Imanje, אחוזת בית), da bi konačna odluka o tome da grad ponese naziv Tel Aviv bila donešena 1910. godine, iako je do poslednjeg momenta u opticaju bila još jedna solucija – Herclija הרצליה po sâmom Teodoru Herclu, nekome ko je u delo sproveo čudesnu i renesansnu ideju o povratka Jevreja u svoju drevnu domovinu. Ipak, Herclijom je, kasnije, nazvan drugi, obližnji grad.

Od njegovog začetka, graditeji su Tel Aviv zamišljali kroz kontrast sa naseobinama i gradovima stare Evrope, gradova iz kojih su i sâmi došli u svetu zemlju (Erec ha’kodeš, ארץ הקודש), gradova istočne Evrope, a posebno Poljske i mesta poput Varšave i Odese odakle je došao veći broj Jevreja nakon osnivanja države posle Drugog svetskog rata.

Jedan od nadimaka Tel Aviva je, zbog specifične arhitekture, i – Beli grad, baš kao i bliski mu Beograd, s kojim ima izuzetno bliske turističko-poslovne odnose, posebno od 1990. prošlog veka.

Tel Aviv ranih dvadesetih godina XX veka

In this city we will build the streets so they have roads and sidewalks and electric lights.

Every house will have water from wells that will flow through pipes as in every modern European city, and also sewerage pipes will be installed for the health of the city and its residents.

– Akiva Arije Vajs, 1906.

Opšta i masovna imigracija jevrejskih doseljenika iz svih krajeva sveta, ali i izbeglica posebno iz arapskih zemalja iz okruženja Izraela, označila je veliki porast u broju stanovnika, rast koji je ubrzo i znatno premašio broj stanovnika stare Jafe, koja je s početka XX veka većinski bila arapska. Ali obzirom na ovakve opšte okolnosti koje su se odigravale velikom brzinom, već pedesetih godina Tel Aviv i Jafa su pripojeni u jednu jedinstvenu gradsku celinu, svega nekoliko godina po osnivanju države.

Danas TLV predstavlja jedno od središta tehnološkog razvoja modernog sveta, diktirajući mnoge glavne tokove budućeg razvoja celokupne ljudske civilizacije, posebno na tehnološkom planu i inovacijama koje najpogodniju sredinu upravo nalaze u obećanoj zemlji i njenoj silicijumskoj dolini, odnosno start-up naciji. Važno je i pridodati da je beli grad Tel Aviv 2003. godine označen Svetskom baštinom pri UNESCO, jer kao grad poseduje najveći broj građevina Međunarodnog stila u arhitekturi (The International Style), s posebim osvrtom na Bauhaus (באוהאוס), ali i druge savremene i posleratne arhitektonske bravure, koje svojom upečatljivošću čine poseban pečat i identitet svakog mesta.

TLV 21. veka

ODABIR TEMA